Rh Uyuşmazlığı (Kan Uyuşmazlığı): Nedir, Neden Önemlidir ve Nasıl Yönetilir?
Gebelik sürecinde yapılan rutin kan testleri sırasında duyabileceğiniz “kan uyuşmazlığı” terimi, pek çok anne ve baba adayını endişelendirebilir. Ancak endişelenmenize gerek yok! Rh uyuşmazlığı, modern tıbbın çok basit ve etkili bir yöntemle (uyuşmazlık iğnesi) tamamen kontrol altına alabildiği ve önleyebildiği bir durumdur. Önemli olan, durumu anlamak ve doktorunuzun önerdiği takvime uymaktır.
Rh Uyuşmazlığı Nedir?
Kan grupları, alyuvarların (kırmızı kan hücreleri) yüzeyindeki antijenlere göre belirlenir (A, B, AB, 0). Buna ek olarak, kan grupları Rh faktörü adı verilen başka bir antijene göre de pozitif (+) veya negatif (-) olarak sınıflandırılır. Eğer kanınızda Rh antijeni varsa Rh pozitif, yoksa Rh negatifsinizdir.
Rh uyuşmazlığı, sadece ve sadece şu durumda ortaya çıkar:
- Anne adayının kan grubu Rh NEGATİF (-)
- Baba adayının kan grubu ise Rh POZİTİF (+)
Bu durumda, bebeğin kan grubunun babadan Rh faktörünü alarak Rh pozitif (+) olma ihtimali vardır. İşte bu senaryo, yani Rh negatif bir annenin, Rh pozitif bir bebek taşıması durumu, Rh uyuşmazlığı olarak adlandırılır.
Eğer anne Rh pozitifse veya hem anne hem de baba Rh negatifse, kan uyuşmazlığı söz konusu değildir.
Uyuşmazlık Neden ve Nasıl Sorun Yaratır?
Gebelik sırasında veya en sık olarak doğum anında, bebeğin Rh pozitif kan hücrelerinden bir miktar anne kan dolaşımına geçebilir. Annenin bağışıklık sistemi, bu Rh pozitif kan hücrelerini “yabancı” olarak algılar ve onlara karşı savaşmak için “Anti-D” adı verilen antikorlar (savunma proteinleri) üretmeye başlar.
Bu antikor üretimi, genellikle ilk gebelikteki bebeğe zarar vermez, çünkü antikorların oluşması zaman alır ve genellikle doğumdan sonra yüksek seviyelere ulaşır.
Asıl risk, ikinci ve sonraki gebelikler için başlar. Eğer anne, bir sonraki gebeliğinde yine Rh pozitif bir bebek taşıyorsa, vücudunda önceden hazır bulunan Anti-D antikorları plasentadan bebeğe kolayca geçebilir. Bu antikorlar, bebeğin Rh pozitif kan hücrelerine saldırarak onları yok etmeye başlar.
Antikorların Bebeğe Etkisi: Eritroblastozis Fetalis
Bebeğin kan hücrelerinin anne antikorları tarafından yok edilmesi, bebekte ciddi bir kansızlığa (anemi) yol açar. Bu duruma Eritroblastozis Fetalis veya Yenidoğanın Hemolitik Hastalığı denir. Ciddi kansızlık, bebekte kalp yetmezliğine, vücutta su toplanmasına (hidrops fetalis) ve anne karnında ölüme kadar gidebilen çok ciddi sonuçlara yol açabilir. Doğumdan sonra ise şiddetli sarılık ve beyin hasarı (kernikterus) gibi riskler taşır.
Günümüzde Bu Sorun Nasıl Çözülüyor? Koruyucu İğne (Anti-D İmmünglobulin)
Neyse ki, yukarıda anlatılan bu korkutucu senaryo, günümüzde yapılan koruyucu bir iğne sayesinde tamamen önlenebilmektedir.
Anti-D İmmünglobulin (Halk arasında: Uyuşmazlık İğnesi, Kan Uyuşmazlığı İğnesi): Bu iğne, aslında annenin bağışıklık sistemi antikor üretmeden önce devreye giren “hazır antikorlar” içerir. İğne yapıldığında, anne kanına geçmiş olabilecek Rh pozitif bebek kan hücrelerini, annenin bağışıklık sistemi onları fark edip kendi antikorlarını üretmeye başlamadan önce, hızla temizler ve yok eder.
Böylece, annenin bağışıklık sistemi uyarılmaz ve bir sonraki gebelik için bir tehlike oluşturacak kalıcı antikor hafızası oluşmaz.
Uyuşmazlık İğnesi Ne Zaman ve Kimlere Yapılır?
Uyuşmazlık iğnesi, kan grubu Rh negatif olan ve eşi Rh pozitif olan tüm anne adaylarına, antikor üretimini önlemek amacıyla belirli zamanlarda yapılır:
- Gebeliğin 28. Haftasında (Rutin Uygulama): Gebelik sırasında fark edilmeyen küçük kan geçişlerine karşı önlem olarak, her Rh uyuşmazlığı olan gebeye rutin olarak yapılır.
- Doğumdan Sonraki İlk 72 Saat İçinde: Eğer doğan bebeğin kan grubu Rh pozitif (+) olarak saptanırsa, doğum sırasında gerçekleşen kan geçişine karşı anneyi bir sonraki gebelik için korumak amacıyla iğnenin ikinci dozu yapılır. Eğer bebek Rh negatif (-) doğarsa, bir risk olmadığı için bu ikinci doza gerek kalmaz.
- Gebelik Sırasındaki Özel Durumlarda: Düşük, dış gebelik, kürtaj, amniyosentez gibi tanısal testler, karına alınan darbeler veya gebelikteki herhangi bir kanama durumunda, bebekten anneye kan geçmiş olabileceği için, gebelik haftasına bakılmaksızın koruyucu iğne yapılır.
İndirekt Coombs Testi (ICT) Nedir?
Bu, annenin kanında bebeğin kanına karşı antikor (Anti-D) üretilip üretilmediğini kontrol eden basit bir kan testidir. Gebeliğin başında ve genellikle 28. haftada (iğne yapılmadan önce) tekrarlanır. Testin negatif olması, annenin henüz antikor üretmediğini ve koruyucu iğnenin yapılabileceğini gösterir. Bu iyi bir sonuçtur.
Kan Uyuşmazlığı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
- Ben A Rh (-), eşim B Rh (+). Kan grubumuz da uyuşmuyor, bu bir sorun mu?
Hayır. Kan uyuşmazlığı, A ve B gibi kan gruplarının farklı olmasından kaynaklanmaz. Sorun sadece Rh faktörü ile ilgilidir. Anne Rh negatif, baba Rh pozitif olduğu sürece, diğer kan gruplarının bir önemi yoktur. - İlk gebeliğim, yine de iğne olmam gerekir mi?
Evet. 28. haftada yapılan iğnenin amacı, sizi bu gebelikte oluşabilecek risklerden ve özellikle bir sonraki gebeliğiniz için korumaktır. - Uyuşmazlık iğnesinin bana veya bebeğe bir zararı var mıdır?
Hayır. Anti-D immünglobulin iğnesi, insan plazmasından elde edilen saflaştırılmış bir üründür ve hem anne hem de bebek için tamamen güvenlidir. Yıllardır milyonlarca gebeye başarıyla uygulanmaktadır. - Eğer antikor geliştirmişsem (İndirekt Coombs testim pozitifse) ne olur?
Bu, daha önce koruyucu iğnenin yapılmadığı veya etkisiz kaldığı bir durumda antikor geliştirdiğiniz anlamına gelir. Bu durumda koruyucu iğnenin bir faydası olmaz. Gebeliğiniz, antikor seviyeleri ve bebeğin kansızlık durumu açısından bir Perinatoloji (Riskli Gebelik) uzmanı tarafından çok daha yakından takip edilir. Gerekli durumlarda anne karnında bebeğe kan nakli gibi ileri düzey tedaviler uygulanabilir. Ancak düzenli takip ve aşılamayla bu durum artık çok nadir görülmektedir.