Gebelikten Korunma Yöntemleri (Doğum Kontrolü): Vücudunuz İçin En Doğru Rehber
Aile planlaması, modern kadının ve çiftlerin hayatlarını kendi istekleri doğrultusunda şekillendirmelerine olanak tanıyan en önemli sağlık hizmetlerinden biridir. Günümüzde gebeliği önlemek için çok sayıda güvenli ve etkili yöntem bulunmaktadır. Ancak unutmayın, “en iyi” korunma yöntemi diye bir şey yoktur; sizin sağlık durumunuza, yaşam tarzınıza ve gelecek planlarınıza en uygun yöntem vardır. Bu rehber, doktorunuzla birlikte en doğru kararı vermenize yardımcı olmak için hazırlandı.
Yöntemlerin Etkinliği: Koruyuculuk Oranları Ne Anlama Geliyor?
Doğum kontrol yöntemlerinin koruyuculuk oranları genellikle iki şekilde ifade edilir: “Mükemmel kullanım” ve “tipik kullanım”.
- Mükemmel Kullanım: Yöntemin, her seferinde kurallara harfiyen uyularak kullanılması durumundaki başarı oranıdır.
- Tipik Kullanım: Yöntemin, günlük hayattaki unutkanlıklar, hatalar gibi gerçek dünya koşullarındaki başarı oranıdır. Bu oran genellikle daha düşüktür ve bir yöntemin pratikte ne kadar etkili olduğunu daha iyi yansıtır.
Hormonal Korunma Yöntemleri: Nasıl Çalışırlar?
Bu yöntemler, içerdikleri sentetik östrojen ve/veya progesteron hormonları sayesinde yumurtlamayı (ovülasyon) baskılayarak, rahim ağzı salgısını spermlerin geçişine uygunsuz hale getirerek ve rahim iç zarını (endometrium) olası bir gebeliğin yerleşmesine elverişsiz kılarak çalışırlar.
- Doğum Kontrol Hapları: En bilinen yöntemdir. Her gün aynı saatte alınması gerekir. Kombine (östrojen+progesteron) ve sadece progesteron içeren (mini-hap) formları vardır. Adetleri düzenler, kanamayı ve sancıyı azaltırlar.
- Aylık ve 3 Aylık Korunma İğneleri: Düzenli olarak (ayda bir veya üç ayda bir) kas içine enjeksiyonla uygulanırlar. Hap kullanmayı hatırlamakta zorlananlar için pratik bir alternatiftir.
- Deri Altı İmplantı (Kol Çubuğu): Üst kolun iç kısmına, deri altına yerleştirilen kibrit çöpü boyutunda ince bir çubuktur. 3 yıla kadar yüksek koruma sağlar. Son derece etkili ve pratik bir yöntemdir.
- Doğum Kontrol Bandı ve Vajinal Halka: Bant, haftada bir cilde yapıştırılır. Halka ise kadın tarafından ayda bir kez vajinaya yerleştirilir ve 3 hafta kalır. Hap yutmak istemeyenler için alternatiflerdir.
Rahim İçi Araçlar (RİA – Spiraller): Uzun Süreli ve Etkili Koruma
Spiraller, rahim içine yerleştirilen küçük, T-şeklinde cihazlardır. Günümüzdeki en etkili geri dönüşümlü korunma yöntemleri arasındadırlar.
- Bakırlı Spiral: Hormon içermez. Bakırın sperm hareketlerini engelleyici ve rahim içinde yarattığı steril inflamasyon ile gebeliği önleyici etkisi vardır. 10 yıla kadar koruma sağlayabilir. Bazı kadınlarda adet kanamasını ve sancısını artırabilir.
- Hormonlu Spiral: İçerdiği progesteron hormonunu çok düşük dozda ve sadece lokal olarak rahme salgılar. 5 ila 8 yıl koruma sağlar. En önemli avantajlarından biri, adet kanaması miktarını ve sancısını ciddi oranda azaltmasıdır. Bu nedenle aşırı kanaması olan kadınlar için aynı zamanda bir tedavi yöntemidir.
Bariyer Yöntemleri: Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklardan da Korunun
Bu yöntemler, spermin rahme ulaşmasını fiziksel olarak engelleyerek çalışır.
- Prezervatif (Kondom): Hem gebelikten hem de HIV dahil olmak üzere cinsel yolla bulaşan hastalıklardan (CYBH) koruyan TEK yöntemdir. Her ilişkide doğru şekilde kullanılması gerekir.
- Diyafram ve Servikal Kapak: Cinsel ilişkiden önce rahim ağzını kapatacak şekilde vajinaya yerleştirilen silikon kapaklardır. Tek başına değil, spermisit (sperm öldürücü krem) ile birlikte kullanılmaları gerekir.
Kalıcı Yöntemler (Cerrahi Sterilizasyon): Kesin ve Geri Dönüşsüz Çözümler
Gelecekte kesinlikle çocuk sahibi olmak istemeyen çiftler için geri dönüşü olmayan cerrahi yöntemlerdir.
- Tüp Ligasyonu (Kadında Tüplerin Bağlanması): Genellikle kapalı (laparoskopik) ameliyatla kadının yumurta kanallarının (fallop tüpleri) bağlanması, kesilmesi veya kapatılması işlemidir.
- Vazektomi (Erkekte Kanalların Bağlanması): Erkekte sperm taşıyan kanalların basit bir cerrahi işlemle bağlanmasıdır. Tüp ligasyonuna göre daha basit, daha az riskli ve daha ucuz bir prosedürdür.
Doğal Aile Planlaması Yöntemleri: Dikkat ve Disiplin Gerektirir
Bu yöntemler, kadının doğurgan olduğu günleri tespit edip o günlerde cinsel ilişkiden kaçınma prensibine dayanır. Vücut ısısı takibi, rahim ağzı akıntısının takibi ve takvim metodu gibi yöntemleri içerir. Başarısızlık oranları diğer modern yöntemlere göre oldukça yüksektir. Geri çekme (coitus interruptus) de bu grupta sayılabilir ve gebeliği önlemede güvenilir bir yöntem değildir.
Acil Korunma: Korunmasız İlişki Sonrası Ne Yapmalı?
Acil korunma, korunmasız bir cinsel ilişki sonrası veya kullanılan yöntemin başarısız olduğu durumlarda (prezervatif yırtılması gibi) gebeliği önlemek için kullanılır. Rutin bir doğum kontrol yöntemi değildir.
- Ertesi Gün Hapları: İlişkiden sonra ne kadar erken alınırsa o kadar etkilidir. Genellikle ilk 72 saat içinde alınması önerilir.
- Acil Korunma İçin Bakırlı Spiral: En etkili acil korunma yöntemidir. Korunmasız ilişkiden sonraki ilk 5 gün içinde takıldığında gebeliği %99’dan fazla bir oranla önler ve sonrasında da uzun süreli korumaya devam eder.
Hangi Korunma Yöntemi Kimin İçin Uygundur?
Doğru yöntemi seçerken doktorunuzla şu konuları konuşmalısınız:
- Emziren Anneler: Sadece progesteron içeren haplar, implant, iğneler veya hormon içermeyen bakırlı spiral ve bariyer yöntemleri uygundur.
- Sigara İçenler: Özellikle 35 yaş üstü sigara içen kadınlar, kan pıhtılaşması riskini artırdığı için östrojen içeren kombine hap, bant ve halka gibi yöntemleri kullanmamalıdır.
- Aşırı Adet Kanaması Olanlar: Hormonlu spiral, kanamayı azaltmada en etkili yöntemlerden biridir.
- Düzensiz Yaşam Tarzı Olanlar: Her gün hap hatırlamak yerine, spiral, implant veya iğne gibi uzun etkili yöntemler daha pratik olabilir.
Doğum Kontrol Yöntemleri Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
- Doğum kontrol hapları kısırlık yapar mı?
Hayır. Bu, en yaygın ve yanlış inanışlardan biridir. Haplar bırakıldıktan sonra doğurganlık kısa sürede geri döner. - Spiral kilo aldırır mı?
Bakırlı spiral hormon içermediği için kilo aldırmaz. Hormonlu spirallerin içerdiği hormon dozu çok düşük ve lokal etkilidir, bu nedenle sistemik kilo alımına neden olması beklenmez. - İlk defa hap kullanmaya nasıl başlanır?
Genellikle adetin ilk günü başlanır. Doktorunuz size en doğru başlangıç zamanını ve yöntemini anlatacaktır. - Hapı bir gün unuttuğumda ne yapmalıyim?
Kutunun içindeki prospektüste detaylı bilgi yazar. Genellikle hatırlandığı an unutulan hap içilir ve o günkü hap normal saatinde alınır. Ancak en doğrusu doktorunuza danışmaktır.